Geopaden op de stuwwal

Stuwwallen zijn heuvelruggen in het landschap, die bestaan uit door landijs plaatselijk opgestuwde sedimentaire en dus zachte ondergrond. Opstuwing gebeurt dus niet als de ondergrond uit harde gesteenten bestaat, in dat geval sedimenteert de gletsjer alleen maar slijpsel op de harde ondergrond in de vorm van zij- en eindmorenen zoals in de Alpen. De voortschuivende gletsjertongen, die hier nog enkele honderden meters dik moeten zijn geweest, stuwden aan de voorkant en aan de flanken de bevroren bodem op tot over de 100 meter en vormden daarmee een serie stuwwallen. In afbeelding 6 is dit proces schematisch weergegeven.

Een dubbele ijslob, die werd voortgestuwd door het schuivende ijs uit het IJsseldal, vormde de tongbekkens van Kranenburg in Duitsland en van het ten zuidoosten van Nijmegen gelegen Groesbeek. Door het gewicht en de schurende werking van de meer dan 200 meter dikke ijslobben ontstonden diepten in het landschap. De relatief zachte bodem werd weggedrukt en vormde zo stuwheuvels rond de beide tongbekkens. Samen kregen deze de vorm van een W (beter is een ω), (NL-01 en NL-05), zie afbeelding 7.

Beide bekkens hadden oorspronkelijk diepten tot tientallen meters beneden het huidige niveau. Na de terugtrekking van het gletsjerijs zijn ze met spoelzand van de stuwwal en sedimenten van de Rijn opgevuld tot het huidige niveau. Afbeelding 8 geeft een impressie hoe dit proces midden-Nederland modelleerde.

De oorspronkelijke rivierkleilagen vormden een soort glijmiddel waarmee de aardlagen gemakkelijker over elkaar konden schuiven. Na het ontdooien van de bevroren grond is de bovenkant afgevlakt door regen- en winderosie, maar in het inwendige zijn de scheef geplaatste lagen behouden gebleven. Deze situatie is nu op aarde bijna niet meer waar te nemen, een uitzondering is o.a. de Thompson Gletsjer in Canada, zoals te zien in afbeelding 9. Dit is een recente foto en geeft een enigszins vergelijkbaar beeld van de opstuwing.

Op plaatsen waar vroeger zand of grind is gewonnen, zijn de schuine lagen vaak nog zichtbaar. Langs het geopad Molenhoek-Mookerheide (NL-01) ligt een oude zandgroeve waarin voor de geopadwandelaars een steilwand met herkenbare scheefgestelde lagen is gemaakt. Een informatiepaneel bij de groeve geeft uitleg over het stuwingsproces. Ook in afbeelding 10 van een oude opname van een groeve bij Mook zijn de door ijsdruk scheefgestelde lagen goed te zien.

Nadat de gletsjers zich hadden teruggetrokken, bleef een gebied achter met heuvels van ruim 100 meter hoog. Het smeltwater sleet in de bevroren ondergrond van de hellingen diepe dalen uit. Erosie en verwering door weer en wind- heeft deze hoogten in tienduizenden jaren afgesleten tot het huidige heuvellandschap.