Geopaden
Geopaden op de stuwwal
Voordat je op pad gaat
Sinds de laatste uitgave van Geopaden op de Stuwwal (vierde druk, 2019) zijn de routes op diverse plaatsen veranderd. Soms is dat van tijdelijke aard, bijvoorbeeld door omgevallen bomen na een zware storm, maar vaak is dat een permanente wijziging omdat de beheerder het terrein anders heeft ingericht. Daardoor is de routebeschrijving in het boekje niet overal meer actueel. Gebruik daarom altijd de actuele routebeschrijving die je hieronder op deze website kunt vinden.
Wij streven ernaar elke route tenminste een keer per jaar te controleren en nemen eventuele wijzigingen op in de routebeschrijving en de navigatiebestanden (gpx- en kml-bestanden) op de website.
Mocht je tijdens een wandeling situaties tegenkomen die niet in overeenstemming zijn met de routebeschrijving op deze website, dan houden wij ons aanbevolen voor op- en aanmerkingen. Je kunt die per mail sturen naar
Inleiding
In het grensgebied van Noord-Limburg en de provincie Gelderland met Duitsland ligt een prachtig heuvellandschap met uitgestrekte bossen en heidevelden, met stille meertjes, diepe droogdalen en kabbelende beekjes. Het gebied maakt deel uit van een omvangrijk stuwwalgebied ontstaan in de voorlaatste ijstijd, het Saalien, 350.000 tot 130.000 jaar geleden. De heuvels met hoogtes tot rond de honderd meter strekken zich uit over Nederlands en Duits grondgebied tussen Nijmegen, Kleve, Groesbeek en Mook.
In de voorlaatste ijstijd was het noordelijk halfrond bedekt met enorme ijsmassa’s. Vanuit Scandinavië reikten landgletsjers tot in onze streken. Twee gletsjertongen kwamen tot bij Groesbeek en Kleve en drukten de bevroren onderliggende grondlagen opzij en omhoog. Zo werd het huidige heuvelachtige stuwwallandschap gevormd.
Deze rubriek beschrijft de routes van 13 GEOLOGISCHE THEMAWANDELINGEN (GEOPADEN) en van een GEOLOGISCHE THEMAFIETSTOCHT in dit gebied. Zowel de wandelingen als de fietstocht eindigen bij het beginpunt en onderweg kan de wandelaar/fietser genieten van het bijzondere landschap. In de routebeschrijvingen wordt beknopt uitleg gegeven over de geomorfologie van de stuwwal en het ontstaan van de vele droogdalen waardoor een geopadwandeling/-fietstocht als het ware een geologische excursie wordt. Het boekje Geopaden op de Stuwwal en/of het hoofdstuk GEOLOGIE op deze website geven verdere achtergrond informatie.
De geopaden zijn niet gemarkeerd, maar de routebeschrijvingen worden voortdurend op duidelijkheid en juistheid gecontroleerd. Neem voor vragen of opmerkingen contact op met de
Alle geopaden zijn ook als GPS-wandeling/fietstocht uitgevoerd. Zie voor meer informatie hiervoor de sectie Navigeren met GPS op de Homepage van deze website.
Overzicht van de geopaden op de stuwwal
Hieronder vind je alle geopaden in het stuwwalgebied tussen Nijmegen, Kleve en Mook. Klik op één van de panelen voor de routebeschrijving van het betreffende geopad.
De pagina waar je na het klikken op één van de panelen op terechtkomt, beschrijft de kenmerken van de route; een topografische kaart, een reliëfkaart en een profielkaart geven, behalve de ligging, ook een indruk van de zwaarte van de route. De knop Routebeschrijving ... leidt naar een te downloaden pdf-bestand met de complete routebeschrijving. Onder de kop Navigatiebestanden kun je een GPX- of KML-bestand voor je smartphone of navigatietool downloaden.
-
Geopad NL-01
Molenhoek - Mookerheide
-
Geopad NL-02
Mook - Sint-Jansberg
-
Geopad NL-03
Mulderskop - Hooge Hoenderberg
-
Geopad NL-04
Stekkenberg - Dekkerswald
-
Geopad NL-05
Wolfsberg - Mookerheide
-
Geopad NL-06
Nederrijk - Holdeurn
-
Geopad NL-07
Beek - Duivelsberg
-
Geopad NL-08
Beek - Elyseese Velden
-
Geopad NL-09
de Bastei-Stadswaard-Kopse Hof
-
Geopad NL-10
Plasmolen - St. Jansberg
-
Geopad DE-01
De Diepen - Reichswald
-
Geopad DE-02
Frasselt - Reichswald
-
Geopad DE-03
Donsbrüggen - Adolfsschlucht
-
Geopad DE-04
Kleve - Tiergarten
-
Geopad F-01
Fietsroute Stuwwal
-
Geopad L-01
Heumense Schans-Sint Jansberg-Maasdal-Mookerheide-Mooker Schans
Informatieborden onderweg
Op verschillende plaatsen zijn door de Vereniging Geopaden Stuwwal informatieborden geplaatst met uitleg over de geologie en de geomorfologie van het stuwwalgebied. Zo staan er panelen op het Draisinestation aan de Spoorlaan in Groesbeek, in het Tourist Info Center Alter Bahnhof in Kranenburg, in het Infozentrum Keeken, aan de bosrand bij De Rozet aan de Rijksstraatweg in Beek-Ubbergen en op het NS-station van Mook-Molenhoek.
Op deze panelen vind je informatie over het ontstaan van de stuwwallen, over de loop van de Rijn in en na de ijstijden en over de ligging van de geopaden in het stuwwalgebied. Vanaf de Keizerskop in het Groesbeekse bos kun je – bij helder weer - een goede indruk krijgen van het natuurgeweld waarmee in de voorlaatste ijstijd de W-vormige heuvels in het stuwwalgebied zijn ontstaan. Het paneel dat daar is geplaatst, is hierbij een nuttig hulpmiddel. Alle informatie op onze borden is tweetalig: Nederlands en Duits.
Klik op de onderstaande knoppen voor de tekst van de betreffende informatieborden.
-
Geologische wandelingen over de stuwwal
ns-station mook-molenhoek
Op dit spoorwegstation beginnen de geopaden NL-01 (12km) en NL-03 (8km). Geopaden zijn geologische rondwandelingen in het stuwwalgebied waarin duidelijk wordt hoe dit heuvellandschap is ontstaan.
In de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zo’n 230.000-130.000 jaar geleden, strekten gletsjers vanuit Scandinavië hun ijstongen uit tot in deze regio. IJsmassa’s met dikten van 100 tot 300 meter drukten vanuit het noordoosten de toenmalig vlakke aardlagen schuin omhoog en vormden zo de stuwwalheuvels die zich vanaf dit station tot in de omgeving van Ubbergen-Groesbeek-Kleve uitstrekken.
Informatiepanelen langs geopad NL-01 geven uitleg over de schuingestelde aardlagen in de stuwwal, over de aard en herkomst van zwerfstenen en over de periode die verstreken is sinds het ontstaan van de aarde, ongeveer 4.600.000.000 jaar geleden. Geopad NL-03 voert langs en over een spoelzandvlakte en door mooie droogdalen.
De routes zijn – in tegenstelling tot wandelroute ″De Twee Schansen″ die op het paneel hierboven wordt toegelicht - niet gemarkeerd, want zonder routebeschrijving met aanvullende geologische informatie mist de wandelaar het doel van de geowandeling.
Routebeschrijvingen met uitleg over de geologie van de stuwwal vindt u in het boekje “Geopaden op de Stuwwal; 12 geologische wandelingen in het stuwwalgebied tussen Kleve, Nijmegen en Mook”, ISBN 978-90-5345-486-2, dat verkrijgbaar is via de website www.geopaden.nl, via de regionale VVV’s en via de boekhandel.
Het boekje werd verkozen tot Wandelroute van het Jaar 2016 en won de bijbehorende trofee.
-
Scheefgestelde aardlagen
Steilwand nabij Geopad NL-01 en NL-05
U staat hier op het plateau van de stuwwal tussen Mook en Groesbeek op een hoogte van 71 meter. De stuwwal is ontstaan in de voorlaatste ijstijd, het Saalien (300.000 tot 130.000 jaar geleden). Enorme landgletsjers strekten zich vanuit Scandinavië tot in deze streken uit. IJstongen drongen door tot o.a. Groesbeek en Kranenburg en stuwden de omringende bodemlagen omhoog. Tientallen meters grote blokken bevroren grondmassa werden vanuit het noordoosten in een grillig patroon opgeduwd tot tientallen meters boven het huidige niveau van de stuwwal.
Nadat de gletsjers verdwenen, de grondmassa’s waren ontdooid en de erosie het huidige landschap had gevormd, bleven de schuingestelde aardlagen in het binnenste van de stuwwal behouden. In de kuil achter dit informatiebord hebben we die schuine lagen teruggevonden en voor u gefotografeerd. Zij demonstreren de enorme krachten waarmee het stuwwal-landschap in het verre verleden is gevormd.
Afbeelding 1, Schematische tekening van het ontstaan van scheefgestelde aardlagen door de stuwende werking van het gletsjerijs
Afbeelding 2 Scheefgestelde aardlagen in de kuil achter dit bord
-
Zwerfstenen
Zwerfstenen langs route NL-01 en NL-05
Gesteenten worden ingedeeld naar hun ontstaanswijze: - Stollingsgesteenten, gevormd door afkoeling van gloeiend magma of lava. Voorbeelden: graniet en basalt gevormd op verschillende diepten in de aardkorst. - Sedimentaire gesteenten, gevormd door afzetting van bv. zand, klei, löss en kalk. Bijna de gehele ondergrond van Nederland en de Noord-Duitse Laagvlakte bestaat uit sedimentaire gesteenten. - Metamorfe gesteenten: gevormd door verandering van sedimentaire en stollingsgesteenten door middel van hitte en/of druk. Voorbeelden: gneis, kwartsiet, leisteen en marmer.
Van de zwerfstenen die hier zijn neergelegd is een stukje afgezaagd. Het zaagvlak is gepolijst zodat de structuur van de steen goed zichtbaar wordt. Deze zwerfstenen komen uit verschillende delen van Europa. Zo zijn de granieten en kwartsieten in de voorlaatste ijstijd, ongeveer 300.000-130.000 jaar geleden, vanuit Scandinavië in en op de toenmalige landgletsjers naar deze regio getransporteerd. Die noemt men noordelijke zwerfstenen.
Andere zwerfstenen (o.a. bontzandsteen) komen uit het zuiden. Ze zijn in een winters klimaat op het ijs van de bevroren Rijn of Maas terecht gekomen en tijdens de dooi in het voorjaar op ijsschotsen door de rivieren naar deze streken vervoerd. Die noemt men dus zuidelijke zwerfstenen.
Bij de zwerfstenen treft u nadere informatie aan over hun ouderdom, samenstelling en herkomst.
-
De geologische tijdschaal
Tijdbalk op de Mookerheide
In de geologie is vaak sprake van miljoenen of zelfs miljarden jaren waarin geologische processen plaatsvinden. Zo is de aarde ongeveer 4,6 miljard (4.600.000.000) jaren oud. Een dergelijke tijdsperiode is moeilijk voor te stellen. Met een geologische tijdbalk kan dit probleem ondervangen worden.
Op de metalen tijdbalk die u hier aantreft verbeelden wij de (geologische) tijd als een lengtemaat. In het verlengde van de balk ziet u (bij helder weer) de kerktorens van Cuijk aan de overkant van de Maas. De afstand van de torens tot de plek waar de tijdbalk begint is 2700 m.
De aarde is 4.600.000.000 jaren geleden ontstaan. We stellen ons voor dat dit gebeurde bij de kerktorens en dat het begin van de tijdbalk het heden is. Elke cm van deze 2700 m komt dan overeen met 17.000 jaren. De balk is 350 cm lang en komt dus overeen met 5.950.000 jaren. De voorlaatste ijstijd waarin deze stuwwal is ontstaan, 300.000 tot 130.000 jaren geleden en ook de laatste ijstijd, 115.000 tot 11.000 jaren geleden zijn op de balk aangegeven tussen 17,6 en 0,6 cm.
De eerste mensachtigen in Afrika ontstonden ongeveer 4.500.000 jaren geleden. Dat staat op de tijdbalk aangegeven bij 265 cm.
Als we ons eigen bestaan van ongeveer 100 jaren op de tijdschaal zetten komt dat overeen met een afstand op de tijdbalk van 0,05 mm; dat is ongeveer een kwart van de dikte van krantenpapier! De vergankelijkheid van ons menselijk bestaan is in geologisch oogpunt dan wel erg sprekend.
-
Tijdreis
Uitzichtpunt Keizerskop langs geopad NL-01 en NL-05
GA IN GEDACHTEN ZO’N 200.000 JAAR TERUG IN DE TIJD ....
… en je kijkt aan tegen de 100 tot 200 meter hoge ijsmassa van een gletsjer. We zitten midden in het Saalien, de voorlaatste ijstijd. Heel Nederland boven de lijn Haarlem-Nijmegen is met ijs bedekt. Het landijs is vanuit Noord-Europa naar onze streken opgerukt. Het gewicht van de ijsmassa’s in deze omgeving is zo enorm dat de onderliggende lagen naar de zijkanten worden weggedrukt en daar de stuwheuvels vormen die tot de huidige tijd in het landschap zijn achtergebleven. Zie de W-vormige heuvel, waarop je nu staat, op de reliëfkaart hiernaast.
Tussen Kleve en Montferland/Eltenberg vormen deze stuwheuvels in die tijd een aaneengesloten rug. De Rijn wordt door het oprukkende landijs gedwongen vanaf Düsseldorf een zuidelijker stroomgebied op te zoeken; het brede dal waar nu de Niers stroomt.
Na het verdwijnen van het Saalienlandijs verlaat de Rijn het Niersdal maar kan nog niet zijn oude bedding tussen Kleve en Montferland/Eltenberg innemen vanwege de aanwezigheid van de doorlopende stuwwalrug tussen deze twee plaatsen. Het Rijnwater vloeit af in noordelijke richting naar het IJsseldal. Pas in een periode rondom of aan het einde van de laatste ijstijd (het Weichselien) ziet de Rijn kans de stuwwal te doorbreken en zijn oorspronkelijke bedding tussen Kleve en Montferland/Eltenberg opnieuw op te zoeken.
Gebruik de panoramatekening om aan de horizon (bij helder weer) de resten te herkennen van het stuwwallandschap dat in het Saalien is gevormd. Voor meer geologische informatie en geologische wandelingen zie www.geopaden.nl
- Raadplegingen: 9887
