De aarde is als planeet ongeveer 4,6 miljard jaar geleden samen met de zon en de andere planeten in ons zonnestelsel uit een exploderende ster ontstaan.
De eerste paar miljard jaar had onze aarde een zeer turbulente geschiedenis. De aarde was als geheel vloeibaar en kon zo door de zwaartekracht een nagenoeg perfecte bolvorm krijgen. Ook de bolvorm van bijvoorbeeld de maan is een bewijs voor zijn vloeibare bestaan voordat de massa stolde.
Voor zover er een vaste korst ontstond verdween deze regelmatig naar het meer inwendige van de aarde door heftige magmastromingen vanuit en naar de diepte van de aarde en werd daar weer omgesmolten tot magma. Daarmee werd de aardgeschiedenis van wat er zich allemaal afspeelde op dat vaste en gestolde oppervlak de eerste paar miljard jaar met enige regelmaat weer uitgewist.
Pas toen de aarde verder afkoelde bleef het op de magma drijvende gestolde oppervlak langer intact en konden geologische verschijnselen langer bewaard blijven. Magmastromen dreven de gestolde gedeelten een miljard jaar geleden bij elkaar tot de vorming van een eerste supercontinent (Rodinia) waarvan nog maar weinig restanten in de latere supercontinenten Pangea en Gondwana zijn overgebleven.
In het water ontstonden de eerste micro-organismen (stromatolieten) die de eerste zuurstof produceerden. Echter het aardinwendige was nog heet en de aardkorst dun waardoor de aardatmosfeer regelmatig uit een hoog percentage vulkanische gassen bestond waarin hoger leven nog niet mogelijk was.
De temperatuur van de atmosfeer wisselde nog sterk. Naast de zon ontving de atmosfeer ook veel warmte uit het inwendige van de aarde door vulkanisme. Regelmatig brak magma in de vorm van lavastromen door de landmassa's heen. Toen dit tijdelijk op een laag pitje kwam te staan koelde de atmosfeer zodanig af dat ¾ miljard jaar geleden het eerste ijs op aarde verscheen. Er zijn aanwijzingen dat de aarde toen miljoenen jaren mogelijke volledig bedekt werd door een honderden meters dikke ijslaag.
Door hernieuwde thermische activiteit in het aardinwendige verdween de dikke ijsjas van onze planeet weer. Ondertussen was er door fotosynthese voldoende zuurstof in de atmosfeer ontstaan voor de vorming van tegen uv-licht beschermende ozon waardoor leven op het land mogelijk werd. Dit resulteerde in de z.g. Cambrische explosie van rond een half miljard jaar geleden.
Nadat het supercontinent Rodinia door plaattektonische bewegingen uit elkaar viel, vormden pas veel later (250 miljoen jaar geleden) de brokstukken het supercontinent Pangea. Uiteindelijk viel door plaattektonische bewegingen vanaf het geologische tijdperk Jura (voorafgaande aan het Krijt, zie tabel 1) ook Pangea uiteen in een zuidelijk supercontinent (Gondwana) en een noordelijk supercontinent Laurazië waaruit zich alle huidige continenten hebben gevormd.
De continentale platen zwierven onder invloed van de plaattektonische bewegingen soms over grote delen van de aardbol. Bijvoorbeeld de tropische plantenfossielen op het huidige continent Antarctica en de steenkool van Zuid-Limburg zijn op geheel andere plaatsen op aarde gevormd en door continentverschuiving op hun huidige plaats terechtgekomen.
Tot zover de vroege aanloop van de geologische geschiedenis van de aarde.
In vele geologieboeken en op internet (bijvoorbeeld in Wikipedia en de website van Geologie van Nederland) staan dieper gaande beschrijvingen van de geologische en klimaatgeschiedenis van onze aarde. We gaan voorbij aan de verschillende oude gebergtevormingen, klimaatwisselingen en zeespiegelveranderingen in het verre verleden. We pakken de draad weer op bij de meer recente geologische geschiedenis voor zover die een aanloop vormde voor de veranderingen die uiteindelijk van invloed zijn geweest op de vorming van de stuwwallen tussen Nijmegen, Mook en Kleve. Onder geologisch recent moet dan wel verstaan worden de laatste paar procent van de totale geschiedenis van de aarde, de periode sinds het Krijt, die zo’n 145 miljoen geleden begon (zie tabel 1).
