De aarde is als planeet ongeveer 4,6 miljard jaar geleden samen met de zon en de andere planeten in ons zonnestelsel uit een exploderende ster ontstaan.
De eerste paar miljard jaar had onze aarde een zeer turbulente geschiedenis. De aarde was als geheel vloeibaar en kon zo door de zwaartekracht een nagenoeg perfecte bolvorm krijgen. Ook de bolvorm van bijvoorbeeld de maan is een bewijs voor zijn vloeibare bestaan voordat de massa stolde.
Voor zover er een vaste korst ontstond verdween deze regelmatig naar het meer inwendige van de aarde door heftige magmastromingen vanuit en naar de diepte van de aarde en werd daar weer omgesmolten tot magma. Daarmee werd de aardgeschiedenis van wat er zich allemaal afspeelde op dat vaste en gestolde oppervlak de eerste paar miljard jaar met enige regelmaat weer uitgewist.
Pas toen de aarde verder afkoelde bleef het op de magma drijvende gestolde oppervlak langer intact en konden geologische verschijnselen langer bewaard blijven. Magmastromen dreven de gestolde gedeelten een miljard jaar geleden bij elkaar tot de vorming van een eerste supercontinent (Rodinia) waarvan nog maar weinig restanten in de latere supercontinenten Pangea en Gondwana zijn overgebleven.
In het water ontstonden de eerste micro-organismen (o.a. de versteende bacteriekolonies stromatolieten) die de eerste zuurstof produceerden. Echter het aardinwendige was nog heet en de aardkorst dun waardoor de aardatmosfeer regelmatig uit een hoog percentage vulkanische gassen bestond waarin hoger leven nog niet mogelijk was.
De temperatuur van de atmosfeer wisselde nog sterk. Naast de zon ontving de atmosfeer ook veel warmte uit het inwendige van de aarde door vulkanisme. Regelmatig brak magma door de landmassa's heen als lavastromen. Toen dit tijdelijk op een laag pitje kwam te staan koelde de atmosfeer zodanig af dat ¾ miljard jaar geleden het eerste ijs op aarde verscheen. Er zijn aanwijzingen dat de aarde toen miljoenen jaren mogelijke volledig bedekt werd door een honderden meters dikke ijslaag.
Door hernieuwde thermische activiteit in het aardinwendige verdween de dikke ijsjas van onze planeet. Ondertussen was er door de fotosynthese voldoende zuurstof in de atmosfeer ontstaan voor de vorming van het beschermende ozon en werd leven op het land mogelijk, resulterende in de z.g. Cambrische explosie van rond een half miljard jaar geleden.
Het supercontinent Rodinia viel op zijn beurt weer uit elkaar en pas veel later (250 miljoen jaar geleden) herhaalde het spel zich en werd het supercontinent Pangea bij elkaar gedreven. Uiteindelijk werd door continentale drift vanaf het geologische tijdperk Jura (voorafgaande aan het Krijt, zie tabel 1) Pangea uiteen gedreven tot een zuidelijk supercontinent (Gondwana) en een noordelijk supercontinent Laurazië waaruit zich alle huidige continenten hebben gevormd.
De brokken van continentale afmetingen zwierven soms over een deel van de aardbol onder het mechanisme van continental drift aangedreven door magmastromingen in het diepere gedeelte van de aarde. Bijvoorbeeld de tropische plantenfossielen op het huidige continent Antarctica en de steenkool van Zuid-Limburg zijn op geheel andere plaatsen gevormd en door continentale drift naar hun huidige plaats gedreven.
Tot zover de vroege aanloop van de geologische geschiedenis van de aarde.
In de vele geologieboeken en op internet (bijvoorbeeld in Wikipedia en de website van Geologie van Nederland) staan dieper gaande beschrijvingen over het verloop van de geologische en klimaatgeschiedenis van onze aarde. We gaan voorbij aan de verschillende oude gebergtevormingen, klimaatwisselingen en zeespiegelveranderingen van het verre verleden. We pakken de draad weer op bij de meer recente geologische geschiedenis voor zover die een aanloop vormde voor de veranderingen die uiteindelijk van invloed zijn geweest op de vorming van de stuwheuvels tussen Nijmegen en Kleve. Onder geologisch recent moet dan wel verstaan worden de laatste paar procent van de totale geschiedenis van de aarde, oftewel de laatste 145 miljoen jaar.
